Dẻo thơm bánh giầy dâng Vua Hùng

Từ xa xưa, bánh chưng, bánh giầy luôn có vị trí đặc biệt trong tâm thức của cộng đồng người Việt. Đây là hai loại bánh tượng trưng cho “Trời tròn - đất vuông” được gắn với tục thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của dân tộc Việt Nam.

Tiếp nối truyền thống

Hàng năm, cứ đến ngày mồng 10/3 âm lịch, làng Mộ Chu Hạ (phường Bạch Hạc, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ) lại vang lên những tiếng chày giã bánh giầy chuẩn bị phục vụ cho giỗ Tổ Hùng Vương.

Các thanh niên tham gia giã bánh giầy tại đình làng Mộ Chu Hạ

Ông Nguyễn Đắc Hạnh, một người dân làng Mộ Chu Hạ cho biết, nhằm thể hiện lòng biết ơn đối với ông cha, cội nguồn và đất trời, hàng năm, cứ sắp đến ngày giỗ Tổ Hùng Vương, dân làng Mộ Chu Hạ lại náo nức, chuẩn bị những dụng cụ để giã bánh giầy tiến cúng Vua Hùng.

“Đến tận bây giờ, dân làng chúng tôi vẫn giữ được cái nét đẹp của ông cha ta để lại, đó là giã bánh giầy bằng cối đá, chày tre. Một trong những cách thức làm bánh giầy ngon nhất, chuẩn nhất mà không phải địa phương nào cũng làm được”, ông Hạnh cho hay.

Theo người dân làng Mộ Chu Hạ, để làm ra được một chiếc bánh giầy dâng cúng Vua Hùng phải chuẩn bị kỹ lưỡng các công đoạn, từ cách chọn gạo (gạo nếp hoa vàng), ngâm gạo; cách chọn chày (phải chọn tre bánh tẻ và phải là đực, khi giã bánh không bị choét đầu)… Và, điều quan trọng nhất là chế tạo ra một loại dầu (không độc hại đến sức khỏe) để bôi vào cối và chày, để khi giã bánh bánh không dính vào hai thứ đó.

Theo phong tục, trước khi vào giã bánh, các thanh niên tham gia đội giã bánh phải làm thủ tục theo sự hướng dẫn của chủ tế, mỗi lần chủ tế hô to, theo nhịp thì các thành viên giãn đều, cầm chày dâng ngang, cao ngang vai bái theo mệnh lệnh: Nhất thiên bái (bái trời), Nhị địa bái (bái đất), Tam thánh bái (bái người được thờ) và Lễ hội bái.

Trước khi vào giã bánh, các thanh niên phải thực hiện một số thủ tục theo mệnh lệnh của chủ tế

Sau đó, một hồi trống vang lên, xôi được đưa vào cối, tiếng hò reo ca múa hừng hực, khí thế của những nam thanh nữ tú xen lẫn tiếng chày nhịp nhàng nâng lên hạ xuống khối bột nếp trắng mịn tinh khiết.

Một nhóm tham gia giã bánh gồm 5 người, trong đó, một người có nhiệm vụ giữ chày làm trục giữa, bốn thành viên khác có nhiệm vụ cầm chày giã bánh. Nếu giã nhanh và đúng kỹ thuật thì khoảng 10 phút sẽ được một mẻ bánh giày 5 - 7 cân.

Ông Hạnh chia sẻ: Để giã được mẻ bánh giầy có chất lượng, phải chọn những thanh niên to khỏe. Một phần họ đủ sức khỏe trong thời gian giã bánh, khoảng 10 phút; một phần là làm bánh dâng cúng Vua Hùng, phụ nữ không được phép tham gia cầm chày giã bánh.

Sự khéo léo, phối hợp ăn ý của các thành viên đã làm cho khối bột nếp, dẻo mịn kia qua tay nghệ nhân trong chốc lát đã trở thành những chiếc bánh tròn, xinh xắn đặt trên đĩa có lót lá chuối xanh. “Một chiếc bánh giầy mà đạt tiêu chuẩn thì bánh phải trong, trắng mịn, tinh khiết, khi đặt lên đĩa là phải đẹp, tròn trong đĩa, bánh phải cao thành, gọn”, ông Hạnh cho biết thêm.

Trải qua mấy nghìn năm lịch sử, bánh giầy làng Mộ Chu Hạ vẫn được người dân gìn giữ nguyên vẹn về hình dáng, hương vị và được dâng lên các Vua Hùng trong ngày lễ trọng đại của dân tộc.

Sự tích bánh chưng, bánh giầy

Theo truyền thuyết, sự tích bánh chưng, bánh giầy xuất hiện từ thủa Lang Liêu, câu chuyện về chàng hoàng tử thứ 18 con của Hùng Hoa Vương.

Bánh giầy đang được quận tròn dần để lấy ra khỏi cối

Nhận lời vua cha, các anh em của chàng toả đi khắp nơi tìm của ngon, vật lạ làm lễ vật năm mới mừng thọ nhà vua sống lâu ngàn tuổi. Người con nào có lễ vật được vua ưng ý sẽ truyền ngôi báu.

Trong cái ồn ào sôi động của cuộc săn tìm sơn hào, hải vị, báu vật để tiến sát đến chiếc ngai vàng. Hoàng tử Lang Liêu cũng đắn đo, suy nghĩ về lễ vật dâng lên nhà vua. Chàng đã đi nhiều nơi để tìm kiếm nhưng vẫn chưa tìm được thứ gì quý giá.

Vào một ngày, chàng đặt chân đến ngã ba Bạch Hạc, nơi có vùng nước thường dâng lên sa bồi màu mỡ, người dân cần cù hai vụ lúa, ngô. Đêm hôm đó (rằm tháng Chạp) trăng sáng tỏ tiết, trời càng se lạnh, chàng bỗng ngửi thấy mùi thơm quen thuộc, chàng kịp nhận ra đó là hương lúa nếp vụ mười.

Lang Liêu chợt hiểu ra đây chính là lời giải cho điều mà những ngày qua chàng vẫn băn khoăn, chăn trở. Chờ mãi rồi cũng đến ngày các hoàng tử phải dâng lễ vua cha, từ sớm đến chiều vua cha chưa ưng ý lễ vật của người nào.

Đến lượt Lang Liêu vào dâng lễ vật, chàng từ tốn bước tới quỳ trước bệ rồng dâng lời chúc thọ rồi mở khăn điều ra. Cả nhà vua và 100 quan đều kinh ngạc vì vật lạ chưa từng thấy bao giờ. Một chiếc bánh vuông màu xanh và 1 chiếc bánh tròn đầy đặn màu trắng tinh khiết.

Bánh giầy đạt tiêu chuẩn thì bánh phải trong, trắng mịn, tinh khiết, khi đặt lên đĩa là phải đẹp, tròn trong đĩa, bánh phải cao thành, gọn

Nhà vua tươi cười nói: “Hai thứ bánh này quả là những thứ mà ta và các ngươi chưa từng thấy bao giờ”. Bánh tròn là tượng trưng cho trời, bánh vuông là tượng trưng cho đất, đó chính là cội nguồn âm dương sự sống.

Là trời nên chỉ một màu trắng tròn nên gọi là bánh giầy, là đất cho nên có hình vuông có cỏ cây, lúa, đỗ và thịt động vật gói bên trong gọi là bánh chưng. Sản vật đã nói lên sự giàu có của đất nước với bàn tay của con người làm ra.

Ngoài ý nghĩa gắn liền với thời kỳ Hùng Vương, bánh giầy làng Mộ Chu Hạ còn gắn với lịch sử 1 vị vua, vị Hoàng Đế tiền Lê (Lê Đại Hành). Trong công cuộc chống quân Tống của nhân dân ta, một lần thập đạo tướng quân Lê Đại Hành cho quân sĩ rút lui đến làng Mộ Chu Hạ thì trời tối, người ngựa đều mệt mỏi. Vua cho quân sĩ nghỉ ngơi, sáng hôm sau dân làng giã bánh giầy cho vua và binh lính mang theo làm lương thực (hôm đó là ngày mồng 10 tháng Giêng).

Kể từ đó, 1 năm hai lần hội thi giã bánh giầy vào dịp mồng 10 tháng Giêng và 10/3 âm lịch đã trở thành truyền thống của người dân làng Mộ Chu Hạ.

“Theo các cụ kể lại, ngày xưa, chọn gạo để làm bánh giầy là không được lấy tay chọn gạo mà phải lấy đũa chọn, không được chọn gạo nứt, gạo vỡ đôi. Cả làng dành một sào ruộng, giao cho một gia đình có 2 con, đủ nam, đủ nữ để chuyên trồng gạo nếp làm bánh giầy tiến cúng Vua Hùng”, ông Hạnh chia sẻ thêm.

An Lãng - Việt Hải