Tiếp thu để cải tiến, việc làm cần thiết và thường xuyên trong PGS

Để vận hành một hệ thống minh bạch, trung thực và thực sự hiệu quả bền vững thì việc thường xuyên đánh giá, giám sát, thẳng thắn chỉnh đốn những vấn đề liên quan trong sản xuất hữu cơ là quan trọng và cần thiết. Ngày 25 tháng 7/ 2018 Ban điều phối PGS cùng hội nông dân Lương Sơn Hòa Bình đã có một ngày làm việc với bà con nông dân các nhóm sản xuất hưũ cơ trên địa bàn các xã của huyện Lương Sơn để xác minh và chỉnh đốn những vấn đề của các nhóm được cán bộ giám sát báo cáo và khách hàng phản ánh. Thiết nghĩ, đây cũng là cách thức giải quyết vấn đề trong hệ thống PGS cùng những bài học kinh nghiệm chung mà các nhóm, các HTX sản xuất hữu cơ trên địa bàn khác cần lưu ý

Về phương thức quản lý:

- Giám sát chéo nhau là phương thức tự quản luôn được coi trọng và nhấn mạnh trong PGS, vì thế việc thường xuyên cập nhật diễn biến sản xuất, xuất bán sản phẩm và sử dụng vật tư sản xuất theo danh mục cho phép là việc làm hàng ngày để đảm bảo sản phẩm được giám sát trong PGS tới các cửa hàng tiêu thụ là đáng tin cậy, tránh tình trạng nguồn gốc sản phẩm không rõ ràng, gây những nghi ngờ không đáng có cho khách hàng hoặc vô tình tạo điều kiện cho những ý định trà trộn, mạo danh sản phẩm ngay tại các cửa hàng tiêu thụ. Theo quy định của PGS, các sản phẩm hữu cơ PGS khi lưu thông trên thị trường phải được bao gói ghi nhãn đầy đủ thông tin đảm bảo khả năng truy xuất được nguồn gốc, Theo phản ảnh của khách hàng,  tại một vài cửa hàng ở Hà nội, cụ thể là cửa hàng nằm trên phố Nguyên Hồng, khi được người bán chỉ dẫn giỏ đựng cà chua trên giá bán là cà chua hữu cơ, khách hàng đã thắc mắc sao nó không được đóng gói như quy định của PGS, người bán hàng đã đưa bao bì có in tên sản phẩm từ liên nhóm Lương Sơn để họ tự nhặt cà chua cho vào. Vậy sản phẩm có thật sự đúng là hữu cơ??? Và có chắc nó từ liên nhóm hữu cơ Lương Sơn? chúng ta chỉ có thể xác minh được khi cả nông dân và người bán ghi chép sổ sách đầy đủ. Ở đây, việc quản lý bao bì và đóng gói sản phẩm của Liên nhóm Lương Sơn đang có một lỗ hổng lớn hay cửa hàng đã tận dụng lại những bao bì từ sản phẩm bị hủy cuối ngày để đựng những rau thông thường khác khi khách có thắc mắc, và bỗng nhiên nó thành sản phẩm hữu cơ PGS từ Lương Sơn. Một bài học cay đắng từ sự vụ Mr Sạch đưa rau thông thường đóng vào túi rau hữu cơ của Lương Sơn vẫn còn nguyên giá trị của nó dù đã xảy ra 5 năm trước, nhưng có vẻ, trong trào lưu hiện nay, nó vẫn không đủ sức cảnh tỉnh răn đe khi ở mọi nơi, sản phẩm hữu cơ được nhắc đến như một cái “mốt”  sẽ luôn tiềm ẩn một mối nguy về sự không minh bạch ngay từ khâu sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm tại các cửa hàng.  .  

Sản xuất hữu cơ trong PGS Việt Nam được tổ chức theo nhóm liên kết để có sư giám sát chéo nhau giữa các thành viên trong nhóm và giữa các nhóm ở tất cả các khâu trong chuỗi từ sản xuất đến tiêu thụ. Việc cấp chứng nhận trong PGS cũng cấp theo nhóm, không cấp riêng cho từng thành viên dù đang trong nhóm. Vì thế trong PGS, luôn cố gắng đưa nông dân vào sản xuất và bán hàng có tổ chức theo nhóm, có ký kết hợp đồng với các đơn vị thu mua, thay vì mua bán kiểu tự do sẽ giúp cho liên nhóm, Hội nông dân dễ dàng giám sát và hỗ trợ kịp thời. Vì thế, những trường hợp thành viên nhóm liên hệ bán sản phẩm riêng phải có báo cáo cho các trưởng nhóm và liên nhóm biết. Trong trường hợp nhóm hoặc cá nhân trong nhóm cố tình vi phạm quy định của PGS, tự do bán hàng không thông báo để có giám sát, thậm chí đi thu gom thêm sản phẩm để bán mà nhóm và liên nhóm không được biết, gây bất bình, mất đoàn kết, và làm bất ổn toàn hệ thống, nhóm sẽ bị đình chỉ chứng nhận và đơn vị thu mua cũng sẽ được thông báo về tình trạng của nhóm để có sự phối hợp.

 Ảnh: Bao bì mang tên Lương Sơn gài sẵn bên cạnh được đưa cho khách khi thắc mắc

- Sản xuất hữu cơ rất cần sự hỗ trợ từ tỉnh, huyện, hoặc các công ty... đặc biệt trong những lúc khó khăn nông dân phải ứng phó với thiên tai bão lụt thất bát mùa màng. Tuy nhiên với đặc thù quản lý nghiêm ngặt trong PGS, việc tiếp nhận và sử dụng các nguồn hỗ trợ cũng cần được cân nhắc cẩn trọng để tránh việc nông dân vi phạm sử dụng các đầu vào không được phép cho dù là vô tình. Khi được tiếp nhận hỗ trợ vật tư sản xuất như hạt giống, phân bón hữu cơ vv…các nhóm, HTX phải báo cáo tới Liên nhóm của mình hoặc tới Ban điều phối để có xác nhận các nguồn đó có được phép sử dụng cho sản xuất hữu cơ hay không?

 

Ảnh: Họp BĐP và liên nhóm Lương Sơn tại nhóm Gừa, 25/7/2017

- Đối với hoạt động kiểm soát ô nhiễm chéo, hàng rào cây xanh luôn được khuyến khích trồng và duy trì để  bảo đảm cách ly, ngăn chặn sự xâm nhập của hóa chất từ bên ngoài vào. Mỗi thành viên nhóm phải có trách nhiệm củng cố thường xuyên vùng đệm, bờ bao xung quanh phần ruộng của mình. Thực tế ở Lương Sơn một thành viên của nhóm bị chủ ruộng thông thường bên cạnh cắt phá bờ bao đã nhắc nhở nhiều lần nhưng không tìm cách khắc phục. Nguy cơ lây nhiễm hóa chất từ ruộng lúa thông thường là hiển nhiên, giải pháp khắc phục đã được thống nhất trong cuộc họp với thời hạn 15 ngày hộ nông dân phải hoàn thành lại bờ bao. Đây là trách nhiệm không chỉ của cá nhân nông dân mà còn là của cả nhóm sản xuất vì lợi ích của mỗi người. Trong trường hợp cụ thể này, khả năng bị đình chỉ chứng nhận là rất cao nếu nhóm không hoàn thành hoat động sửa chữa đã cam kết trong cuộc họp

Về một số vấn đề kỹ thuật được nhắc nhở:

Trong cuộc họp tại HTX Lương Sơn, BĐP đã trao đổi bổ túc thêm những vấn đề kỹ thuật để củng cố kiến thức sản xuất.

- Nông nghiệp hữu cơ sản xuất dựa vào việc cố gắng khép kín vòng dinh dưỡng trong mỗi nông hộ và trong cộng đồng thôn xã sẽ  giảm chi phí sản xuất khi tận dụng tốt các nguồn đầu vào sẵn có của địa phương, biến chất thải thành nguồn dinh dưỡng trả lại cho đất để nuôi dưỡng cây trồng. Vì vậy ngoài việc thu gom các đầu vào sẵn có, cần áp dụng tốt kỹ thuật ủ phân để có nguồn phân hữu cơ đạt chuẩn. Các nguồn đầu vào sau đây nông dân cần lưu ý và cân nhắc khi được giới thiệu:

- Phân trâu bò để lâu ngày đã hoai mục có thể bón trực tiếp vào ruộng.

- Phân bón thương mại từ các cơ sở sản xuất cho dù mang danh “phân bón hữu cơ” sẽ không được phép dùng khi chưa được Ban điều phối xác nhận.

- Các loại phân gà từ các trại chăn nuôi thương mại công nghiệp có quy mô, nông dân không được phép sử dụng

- Các loại phân động vật nuôi trong gia trại các hộ sản xuất hữu cơ hoăc các hộ gia đình lân cận như phân gà, phân dê, trâu bò nông dân được phép sử dụng để ủ theo đúng quy trình hướng dẫn của PGS. Lưu ý các nhóm, hộ nông dân cần phải ghi chép sổ sách, có bằng chứng xác nhận rõ nguồn gốc nhập từ gia trại nào, khối lượng và chủng loại gì. Đây cũng là một trong những yêu cầu xuất trình khi kiểm tra giám sát.

- Sử dụng nguồn giống cây trồng cũng được trao đổi ngay trong cuộc họp. Hạt giống hữu cơ không sẵn có nên nông dân cần tự nhân giữ giống của địa phương. Những giống thương mại được phép sử dụng nhưng thường hay có chất bảo quản. Nếu hạt giống mua có tẩm nhuộm màu có nghĩa nó đã được bảo quản. Nông dân khi sử dụng cần rửa nhiều lần dưới vòi nước để loại trừ hóa chất trước khi gieo. Tuyệt đối không rửa hạt này tại ruộng hữu cơ.

Sau khoảng thời gian nắng nóng kéo dài, tiếp đến là mưa gây úng ngập, hầu hết các ruộng hữu cơ đã bị ảnh hưởng nặng nề và bà con sẽ phải mất rất nhiều công để dọn cỏ dại, củng cố hàng rào cách ly, lên luống cao để chuẩn bị gieo trồng vụ tới.

Ban điều phối PGS đã bàn với địa phương và bà con việc trển khai  mô hình sản xuất cây trồng hữu cơ kết hợp với chăn nuôi và hướng tới một địa điểm du lịch sinh thái trong tương lai. Khi đó sẽ giúp cộng đồng địa phương có ý thức hơn trong bảo vệ môi trường sinh thái nói chung và nông dân sản xuất hữu cơ gia tăng thêm thu nhập. Để thực hiện được những kế hoạch này các yếu tố mang tính quyết định là đoàn kết, tôn trọng kỷ luật và tăng cưởng tự quản đang đặt ra với bà con các nhóm sản xuất hữu cơ Lương Sơn nói riêng và trong toàn hệ thống PGS nói chung.

Ths Phạm Kim Oanh -PGS Việt Nam