![]() |
Ảnh minh họa |
Cây cói (tên khoa học: Cyperus malaccensis Lam.) thuộc họ Cói (Cyperaceae), là một loài thực vật thân thảo mọc hoang hoặc được trồng ở những vùng đất ẩm ướt, ven sông, ven biển hoặc các vùng đất ngập nước. Cây có thân tròn, nhẵn, màu xanh lục, cao từ 0.5 đến 1.5 mét. Lá cói tiêu giảm thành các bẹ ôm lấy thân. Điểm đặc trưng của cây cói nằm ở phần đầu cụm hoa hình tán, mang nhiều bông nhỏ màu nâu nhạt.
Cói có khả năng sinh trưởng mạnh mẽ và thích nghi tốt với nhiều điều kiện môi trường khác nhau. Ở Việt Nam, cây cói phân bố rộng khắp các tỉnh ven biển miền Bắc, miền Trung và một số tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Các vùng nổi tiếng về trồng cói và sản xuất các sản phẩm từ cói bao gồm Kim Sơn (Ninh Bình), Nga Sơn (Thanh Hóa), Thái Thụy (Thái Bình), và một số huyện ven biển ở các tỉnh miền Trung.
Từ xa xưa, cây cói đã gắn bó mật thiết với đời sống của người dân Việt Nam. Nhờ đặc tính bền dai, dễ uốn và có khả năng chống thấm nước, cói trở thành nguyên liệu quý giá để tạo ra vô số vật dụng phục vụ đời sống hàng ngày. Có lẽ hình ảnh quen thuộc nhất là những chiếc chiếu cói giản dị, mát mẻ, gắn liền với giấc ngủ của bao thế hệ người Việt. Bên cạnh đó, cói còn được dùng để đan lát thành các loại giỏ, làn, mũ, nón, dép, túi xách, thảm trải sàn, hộp đựng đồ, và nhiều vật dụng khác. Những sản phẩm này không chỉ tiện dụng mà còn mang đậm nét văn hóa truyền thống.
Ở một số vùng, thân cây cói còn được sử dụng để lợp nhà, tạo vách ngăn hoặc làm vật liệu cách nhiệt tự nhiên. Với sự phát triển của ngành thủ công mỹ nghệ, cói ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong trang trí nội thất, tạo ra những sản phẩm độc đáo, mang đậm phong cách tự nhiên và thân thiện với môi trường như đèn lồng, tranh treo tường, bình hoa, và các vật phẩm trang trí khác. Tro của cây cói có thể được sử dụng làm phân bón cho đất. Ngoài ra, trong một số trường hợp, cây cói còn được sử dụng trong ngành công nghiệp giấy và sản xuất vật liệu mang đặc tính hữu cơ.
Cây cói không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn có ý nghĩa văn hóa sâu sắc trong đời sống cộng đồng. Nghề trồng cói và chế tác các sản phẩm từ cói đã trở thành nghề truyền thống của nhiều làng quê Việt Nam, tạo công ăn việc làm và thu nhập ổn định cho người dân, đặc biệt là phụ nữ và người lớn tuổi. Những sản phẩm thủ công từ cói không chỉ là vật dụng thông thường mà còn là biểu tượng của sự khéo léo, tỉ mỉ và tinh hoa văn hóa của người Việt. Chúng thường xuất hiện trong các dịp lễ hội, được trao tặng như những món quà ý nghĩa, thể hiện sự trân trọng và tình cảm giữa con người với nhau.
Mặc dù có nhiều giá trị, nghề trồng cói và sản xuất các sản phẩm từ cói hiện nay cũng đang đối mặt với không ít thách thức. Sự cạnh tranh từ các sản phẩm công nghiệp, sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng, và nguy cơ thu hẹp diện tích đất trồng cói do quá trình đô thị hóa và biến đổi khí hậu đang đặt ra những bài toán khó khăn. Tuy nhiên, với xu hướng tiêu dùng xanh và sự quan tâm ngày càng tăng đối với các sản phẩm thủ công truyền thống, cây cói vẫn còn rất nhiều tiềm năng phát triển. Việc đầu tư vào công nghệ chế biến, đa dạng hóa mẫu mã sản phẩm, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường tiêu thụ sẽ giúp nâng cao giá trị của cây cói và bảo tồn nghề truyền thống quý báu này.
Để bảo tồn và phát huy giá trị của cây cói, cần có sự chung tay của cả cộng đồng, các nhà quản lý, các doanh nghiệp và người dân. Cần có các chính sách hỗ trợ người trồng cói và các làng nghề truyền thống về vốn, kỹ thuật, xúc tiến thương mại và bảo vệ môi trường. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, nâng cao chất lượng và thiết kế, xây dựng thương hiệu và mở rộng kênh phân phối. Cần nâng cao ý thức cho người sản xuất về bảo tồn và phát huy nghề truyền thống, học hỏi và áp dụng các kỹ thuật mới để tăng năng suất và chất lượng sản phẩm. Ưu tiên sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, ủng hộ các sản phẩm thủ công truyền thống, góp phần bảo tồn những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc.
Cây cói không chỉ là một loài cây bình dị mà còn là một phần quan trọng trong lịch sử, kinh tế và văn hóa của Việt Nam. Những sản phẩm từ cây cói không chỉ mang giá trị sử dụng mà còn chứa đựng tinh hoa văn hóa và sự khéo léo của người Việt. Việc bảo tồn và phát huy giá trị của cây cói không chỉ góp phần phát triển kinh tế địa phương mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, hướng tới một tương lai bền vững và thân thiện với môi trường. Hãy trân trọng và nâng niu những sản phẩm mộc mạc nhưng đầy ý nghĩa này, để cây cói mãi xanh tươi trên những cánh đồng và trong đời sống của người Việt./.