Bảo tồn cây lúa ma ở Vườn Quốc gia Tràm Chim

Với lợi thế được thiên nhiên ưu ái, Vườn Quốc gia Tràm Chim ở huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp sản sinh nhiều loài thực vật rất phong phú với hơn 130 loài bậc cao, 6 kiểu quần xã đặc trưng, gồm: quần xã sen, lúa ma, năng, mồm mốc, cỏ ống và quần xã rừng tràm.

Theo Vườn Quốc gia Tràm Chim, lúa ma (hay còn gọi lúa trời) đã được xếp vào loại nông sản quý hiếm cao cấp, được vua Gia Long đưa vào cung đình dùng trong những ngày đại lễ, cúng tế. Quần thể lúa ma hiện còn được lưu giữ và bảo tồn được khoảng 1.000 ha tại Vườn Quốc gia Tràm Chim.

Lúa ma trổ bông vào tháng 10 và bắt đầu chín vào tháng 11-12. Bông lúa ma chín với vỏ trấu màu vàng đen, có chiếc đuôi dài. Giống lúa này mỗi lần chín chỉ vài hạt chứ không chín rộ cả bông như những giống lúa được trồng như hiện nay. Nếu không thu hoạch, đến khi mặt trời lên, hạt lúa chín sẽ tự rụng.

Lúa ma chín vào mùa nước nổi nên muốn thu hoạch phải dùng thuyền và chỉ rung cây, đập cho hạt rơi vào thuyền. Đây là loại lúa chịu phèn, có thể vượt mực nước có độ sâu từ 3-5m. Khi nước lũ dâng cao tới đâu thì lúa ma ngoi lên khỏi mặt nước tới đó, mỗi ngày vươn cao từ 0,1-0,15 m và tồn tại được trên dòng nước.

Thời gian qua, Trung tâm Du lịch và Giáo dục môi trường, Vườn Quốc gia Tràm Chim đã tổ chức cho du khách trải nghiệm thu hoạch lúa ma vào sáng sớm tinh mơ bằng xuồng. 

Sau khi đập lúa ma xong, đem về ngâm trong nước 3 ngày rồi đem phơi cho rụng đuôi, trước khi cho vào cối giã thành gạo giống như lúa thường, nhưng không giã gạo quá trắng.

Gạo lúa ma dài hơn gạo thường và có hàm lượng dinh dưỡng cao. Khi nấu, đổ gạo và nước vào nồi đất, úp một lá sen vào nồi trước khi đậy vung, chất đốt được đun bằng củi hoặc rơm, nếu sử dụng nhiên liệu khác để đun sẽ làm giảm hương vị lúa ma. Cơm nấu bằng gạo lúa ma có màu hồng nhạt và hương vị ngọt, béo, thơm, dẻo... đặc trưng của miền quê sông nước Tây Nam Bộ.

Ngoài ra, một cách nấu cơm gói lá sen hiện nay được nhiều nhà hàng, quán ăn đặc sản như Khu Du lịch sinh thái Gáo Giồng, huyện Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp thực hiện. Họ làm để giới thiệu món cơm nấu bằng gạo lúa ma hấp lá sen của ông cha ta thời khẩn hoang và đáp ứng nhu cầu ẩm thực của du khách khi đến tham quan nơi này.

Trong quá trình nấu cơm bằng gạo lúa ma, không ít người tranh thủ chắt nước rồi bỏ vào chút đường phèn hay ít mật ong để có một thức uống thơm ngon, thú vị. Lúa ma còn được sử dụng để chế biến bột dinh dưỡng chất lượng cao dành cho trẻ em, làm bột tinh lọc đổ bánh xèo và các loại bánh thơm ngon, bổ dưỡng khác…

Hiện nay, lúa ma là loại giống lúa quý hiếm đang được bảo tồn, lưu trữ nguồn gen tại Vườn Quốc gia Tràm Chim để gửi sang Viện Lúa quốc tế (IRRI) làm thành giống lúa mới thuộc nhóm IR chịu phèn tốt, nhằm đáp ứng nhu cầu canh tác thích hợp ở những vùng U Minh, Đồng Tháp Mười và Tứ giác Long Xuyên…