Nhìn lại 3 năm triển khai Nghị định 109 về nông nghiệp hữu cơ (bài 2): Nhiều khó khăn cần tháo gỡ

Nhìn nhận thẳng vấn đề, nhiều ý kiến đánh giá, bên cạnh những kết quả đạt được thì trong quá trình triển khai sản xuất nông nghiệp hữu cơ, các địa phương, doanh nghiệp… còn gặp nhiều khó khăn, bất cập cả về chính sách, cách tổ chức…

Bộc lộ những khó khăn

Ông Phạm Văn Duy - Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN-PTNT) cho biết, bên cạnh những thuận lợi, chúng ta đang gặp phải những khó khăn, hạn chế trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Theo ông Duy, để đáp ứng các yêu cầu về năng suất, sản lượng, hiện người dân vẫn giữ thói quen sử dụng phân bón vô cơ, thuốc bảo vệ thực vật hóa học. Đây là thách thức lớn cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ.

Ông Phạm Văn Duy - Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản. Ảnh: Mai Chiến

Sản xuất nông nghiệp hữu cơ manh mún, diện tích còn khiêm tốn và không tập trung. Các khu vực sản xuất hữu cơ bước đầu đang ở dạng mô hình với diện tích nhỏ và đang trong quá trình áp dụng thử nghiệm dẫn đến chi phí đầu tư cao.

Đối với chăn nuôi, hiện nay chủ yếu là quy mô nông hộ có chăn nuôi hữu cơ theo phương thức truyền thống nhưng nhỏ lẻ, không ổn định. Việc quy hoạch, bố trí đất đai cho phát triển chăn nuôi trang trại tập trung còn gặp khó khăn, nhất là bố trí đất đai để thu hút đầu tư các dự án chăn nuôi hữu cơ.

Ngoài ra, việc chuyển đổi sản xuất gặp nhiều khó khăn do một số vùng sản xuất đã trải qua thời gian dài áp dụng phương pháp canh tác thâm canh dựa vào hóa học nên đất trồng, nguồn nước, hệ sinh thái bị suy giảm chất lượng, do đó cần có chính sách khuyến khích tổ chức thực hiện từng bước, đánh giá rút kinh nghiệm trước khi áp dụng trên diện rộng.  

Vùng có đủ điều kiện thuận lợi để phát triển nông nghiệp hữu cơ hiện nay tập trung tại vùng trung du và miền núi. Tuy nhiên, điều kiện địa hình ở những khu vực này còn nhiều khó khăn, chia cắt, đất có độ dốc lớn, giao thông đến các vùng sản xuất còn hạn chế gây khó khăn trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ.

“Việc quy hoạch, liên kết vùng, liên kết doanh nghiệp trong nông thôn còn bất cập, tổ chức sản xuất theo chuỗi chưa triển khai được trên diện rộng nên phát triển nông nghiệp hữu cơ chưa đem lại hiệu quả rõ rệt. Việc xác định và tạo lập vùng sản xuất đảm bảo các điều kiện, tiêu chuẩn tổ chức sản xuất và chứng nhận hữu cơ còn gặp khó khăn do tiêu chí khắt khe so với điều kiện của một số địa phương”, ông Duy chia sẻ.

Ông Duy cho biết thêm, khó khăn nữa là chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về chuỗi khép kín trong sản xuất, chế biến hữu cơ nên nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn, vướng mắc. Tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất nông nghiệp hữu cơ còn ít cả về số lượng và quy mô, mức độ đầu tư. Sự vào cuộc của các doanh nghiệp có khả năng liên kết sản xuất, tiêu thụ còn hạn chế.

Về danh mục vật tư đầu vào như phân bón, thức ăn gia súc, thuốc thảo mộc, chế phẩm sinh học… chưa có hướng dẫn cụ thể để được sử dụng trong sản xuất nông nghiệp hữu cơ, vì vậy gây khó khăn, lúng túng cho người sản xuất, cho tổ chức chứng nhận phù hợp tiêu chuẩn nông nghiệp hữu cơ.

Bên cạnh đó, thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ trong nước chưa phát triển, chủ yếu là sản phẩm nhập khẩu, tiêu thụ tập trung tại các kênh phân phối hiện đại và phục vụ thị phần nhỏ khách hàng trung, cao cấp. Có sự cạnh tranh không lành mạnh giữa sản phẩm hữu cơ có chứng nhận và sản phẩm “hữu cơ tự xưng” (sản phẩm không có chứng nhận nhưng được ghi trên bao bì, nhãn mác là sản phẩm hữu cơ).

“Người tiêu dùng chưa thực sự tin tưởng vào chất lượng sản phẩm nông nghiệp hữu cơ do chưa phân biệt được chất lượng của sản phẩm hữu cơ so với sản phẩm thông thường. Giá thành sản phẩm hữu cơ còn cao do phải trải qua nhiều khâu trung gian khi đến tay người tiêu dùng, do đó chưa thu hút được sự quan tâm, chấp nhận của người tiêu dùng trong nước”, ông Duy phân trần.

Bổ sung, chỉnh sửa Nghị định về nông nghiệp hữu cơ

Theo ông Hoàng Văn Hồng - Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, hiện nay chính sách đối với nông nghiệp hữu cơ chưa hoàn thiện và đồng bộ. Thị trường tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ còn nhiều khó khăn.

Người dân sử dụng phân bón hữu cơ để bón cho cây trồng. Ảnh: Mai Chiến

Giá các sản phẩm nông nghiệp hữu cơ còn cao, chưa xây dựng được thị trường ổn định, do đó chưa khuyến khích các nhà sản xuất chuyển đổi từ nông nghiệp thông thường sang nông nghiệp hữu cơ.

Các loại vật tư phục vụ cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ như phân bón, thức ăn chăn nuôi, thủy sản, đặc biệt là thuốc phòng trừ dịch bệnh… chưa có nhiều trên thị trường.

Đặc biệt, chi phí chứng nhận sản phẩm hữu cơ còn cao, trong khi người nông dân vẫn còn mang nặng tư duy sản xuất nông nghiệp cũ, vẫn trú trọng về sản lượng mà chưa chú ý nhiều đến chất lượng. Người tiêu dùng chưa thật sự yên tâm, tin tưởng sản phẩm nông nghiệp hữu cơ.

TSKH. Hà Phúc Mịch - Chủ tịch Hiệp hội Nông nghiệp Hữu cơ Việt Nam chia sẻ, hiện nay việc tổ chức đào tạo, tập huấn nâng cao kiến thức chuyên sâu về nông nghiệp hữu cơ còn rất ít, chưa bài bản (như các bộ tài liệu chuẩn, đội ngũ giảng dạy, đơn vị thực hiện, giải pháp triển khai).

Danh mục vật tư đầu vào cho nông nghiệp hữu cơ chưa có danh mục công khai của cơ quan có thẩm quyền. Đây có thể coi là rào cản trở ngại lớn cho thanh tra, kiểm tra, chứng nhận sản phẩm hữu cơ.

“Chúng ta chưa xuất hiện các mô hình sản xuất nông nghiệp hữu cơ tốt, hiệu quả do cơ quan nhà nước các cấp từ Trung ương đến địa phương chỉ đạo, quản lý”, TSKH. Hà Phúc Mịch cho hay.

Trước những khó khăn trên, TSKH. Hà Phúc Mịch kiến nghị các Bộ, ngành có liên quan cần có kế hoạch chuẩn bị cho chỉnh sửa, bổ sung Nghị định 109/2018/NĐ-CP ngày 29/8/2018 của Chính phủ với chính sách cho nông nghiệp hữu cơ. Bởi, hiện nay người dân, nông dân, HTX, tổ hợp tác rất khó tiếp cận các chính sách nêu trong Nghị định 109 này.

Với cơ quan chức năng có thẩm quyền, cần sớm công bố danh mục vật tư dầu vào cho nông nghiệp hữu cơ mới thúc đẩy phát triển nông nghiệp hữu cơ, danh mục cơ đơn vị hoạt động chứng nhận sản phẩm hữu cơ (TCVN và quốc tế) tại Việt Nam.

Theo TSKH. Hà Phúc Mịch, chúng ta có nhiều giải pháp để phát triển nông nghiệp hữu cơ. Song, giải pháp quan trọng nhất là đào tạo nguồn nhân lực. Cụ thể, đào tạo hệ thống cán bộ từ Bộ ngành đến các cấp địa phương bao gồm cả cán bộ lãnh đạo và cán bộ chuyên ngành về nâng cao kiến thức nông nghiệp hữu cơ (các Viện, trường Việt Nam chuyên ngành đào tạo chưa có ngành nông nghiệp hữu cơ; tài liệu còn rất hạn chế...).

Đồng thời, đào tạo thực hành nông nghiệp hữu cơ cho bà con nông dân, người lao động nông nghiệp…

Mai Chiến