Thủ tướng sẽ chủ trì cuộc họp với lãnh đạo 28 tỉnh thành để bàn cách gỡ "thẻ vàng" thủy sản IUU

Ngành chế biến thủy sản hiện vẫn trong tình trạng thấp thỏm khi chưa thể khắc phục được “thẻ vàng” theo khuyến nghị của Ủy ban châu Âu (EC), khiến “vòng kim cô” vẫn còn đeo dai dẳng.

9 tháng năm 2022, Việt Nam vẫn còn 62 vụ, 88 tàu, 704 ngư dân vi phạm quy định IUU. Ảnh: VGP

Đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) vừa kết thúc chuyến kiểm tra về công tác gỡ “thẻ vàng” thủy sản tại Việt Nam. Sau 5 năm bị cảnh báo, dù có nhiều nỗ lực, song ngành thủy sản vẫn còn không ít hạn chế, chưa thể khắc phục được tình trạng trên.

Theo Bộ NNN-PTNT, tới thời điểm hiện tại đã có 95% tàu cá lắp thiết bị giám sát hành trình (VMS), đánh dấu tàu cá. Tuy nhiên những nỗ lực gỡ “thẻ vàng” của Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại.

Trong 4 khuyến nghị của EC (gồm: khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác; thực thi pháp luật), chúng ta mới thực hiện tương đối tốt ở khâu xây dựng, hoàn thiện khung pháp lý, các khâu khác đạt hiệu quả chưa cao.

9 tháng năm 2022, Việt Nam vẫn còn 62 vụ, 88 tàu, 704 ngư dân vi phạm quy định IUU. Trong khi đây là điều kiện tiên quyết để EC xem xét có gỡ thẻ hay không.

Ngoài ra, việc quản lý tàu cá hiện vẫn còn bất cập khi tổng số tàu đã được cấp giấy phép khai thác thủy sản mới đạt 64,35% (59.018/91.716 tàu); cập nhật quản lý đội tàu về cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia mới chỉ đạt hơn 82% (75.235 tàu).

Đặc biệt, công tác kiểm soát sản lượng, truy xuất nguồn gốc cá mới đạt khoảng 30%, nhật ký khai thác mới đạt được 45% so với yêu cầu.

“Thẻ vàng” của EC đã ảnh hưởng lớn đến ngành thủy sản Việt Nam, xét cả trực tiếp, lẫn gián tiếp. Xuất khẩu sang thị trường EU chiếm 15-17% tổng kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Năm 2022, ước tính xuất khẩu thủy sản sang EU sẽ đạt hơn 1,4 tỷ USD, trong đó hải sản khoảng 420 triệu USD.

Ông Trần Đình Luân, Tổng cục trưởng Tổng cục Thuỷ sản cho biết, trong chuyến kiểm tra thực tế của EC 10 ngày vừa qua, đoàn thanh tra ghi nhận những bước tiến lớn trong việc minh bạch thông tin, nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý nghề cá tại 28 địa phương ven biển.

Đoàn công tác cho rằng, Việt Nam đã có sự quyết liệt ở cấp Trung ương, ban hành nhiều quy định pháp luật, cơ chế, chính sách để chống khai thác IUU (hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không được quản lý) nhưng việc triển khai thực hiện ở cấp cơ sở và một số nội dung trong nhóm khuyến cáo vẫn còn chưa đạt hiệu quả.

Đề cập việc gỡ “thẻ vàng”, ông Luân cho biết, phía EC đã có cuộc làm việc với lãnh đạo cấp cao, Bộ NN-PTNT cùng các bộ ngành liên quan. Tại cuộc làm việc, Việt Nam đề nghị EC tiếp tục hợp tác chặt chẽ, hỗ trợ kĩ thuật kịp thời, tính tới yếu tố đặc thù của nghề cá Việt Nam trong thực hiện các khuyến nghị của EC về IUU.

“Phía EC đang làm báo cáo về chuyến kiểm tra. Dự kiến tháng 12, đoàn thanh tra sẽ thông tin về kết quả. Nhiều khả năng EC vẫn giữ nguyên mức cảnh báo”, ông Luân nói.

Lãnh đạo Tổng cục Thuỷ sản cho biết, sau lần kiểm tra này, phía EC vẫn giữ nguyên 4 khuyến nghị với thuỷ sản Việt Nam gồm: Khung pháp lý; theo dõi, kiểm tra, kiểm soát hoạt động tàu cá, quản lý đội tàu; chứng nhận sản lượng và truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác; thực thi pháp luật. Đoàn thanh tra sẽ trở lại Việt Nam vào tháng 5/2023.

“Sắp tới, Thủ tướng sẽ chủ trì cuộc họp với lãnh đạo 28 tỉnh, thành phố ven biển và các bộ, ngành liên quan về công tác gỡ thẻ vàng. Thời điểm này, cả hệ thống chính trị cần vào cuộc đồng bộ và quyết liệt để gỡ bằng được vấn đề thẻ vàng cho ngành thuỷ sản”, ông Luân nói.

Thiệt hại nặng

Theo các DN thủy sản, việc EC áp “thẻ vàng” khiến xuất khẩu sang thị trường EU thời gian qua gặp nhiều khó khăn do bị kiểm tra ngặt nghèo. Nếu trước đây, thủ tục thông quan thường chỉ từ 2 đến 3 ngày thì đến nay, sau khi bị áp thẻ vàng, thời gian chờ đợi lên tới 2-3 tuần; đồng thời 100% container sang EU đều bị tạm giữ để kiểm tra nguồn gốc, dẫn tới DN mất rất nhiều thời gian và chi phí. Đặc biệt, rủi ro lớn nhất là một tỷ lệ lớn các container bị từ chối và trả lại.

Theo tính toán của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP), từ sau khi bị áp “thẻ vàng”, thủy sản của Việt Nam xuất sang EU giảm hơn 180 triệu USD mỗi năm. Kể từ năm 2019, EU cũng từ vị trí thị trường xuất khẩu thuỷ sản lớn thứ hai của Việt Nam rơi xuống vị trí thứ tư, sau Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.

Theo nhận định của VASEP, nếu gỡ được “thẻ vàng”, ước tính Việt Nam sẽ thu về 1,2 - 1,4 tỷ USD xuất khẩu thủy sản sang EU. Trường hợp bị chuyển sang “thẻ đỏ”, Việt Nam có nguy cơ mất thị trường EU, với khoản thiệt hại lên đến gần 500 triệu USD mỗi năm.

Thứ trưởng Bộ NN-PTNT Phùng Đức Tiến cho biết, Philippines mất 9 tháng để EC gỡ thẻ vàng, Thái Lan mất 3 năm, Việt Nam đến nay đã trải qua 5 năm kể từ khi bị EC cảnh báo. Việc bị áp “vòng kim cô” dai dẳng khiến ngành thủy sản Việt Nam bị ảnh hưởng lớn.

Từ sau khi bị áp “thẻ vàng”, thủy sản của Việt Nam xuất sang EU giảm hơn 180 triệu USD mỗi năm. Ảnh: TTXVN

Do vậy, thời gian tới, Việt Nam cần có cơ chế giám sát hiệu quả với những quy định pháp lý chặt chẽ, đảm bảo thực thi nhất quán, đồng bộ từ Trung ương đến địa phương; nâng cao chế tài, đảm bảo đủ sức răn đe, xử phạt thật nghiêm các trường hợp vi phạm.

Bên cạnh đó, cần có kế hoạch quản lý nguồn lợi thủy sản tổng thể; tăng cường nguồn lực để kiểm soát sản phẩm thủy sản nhập khẩu vào Việt Nam bằng container đảm bảo không vi phạm IUU...

Rõ ràng, bên cạnh công tác quản lý Nhà nước, rất cần sự chấp hành, tuân thủ nghiêm các quy định của cộng đồng ngư dân khi khai thác, đánh bắt thủy sản trên biển. Điều này không chỉ phát triển bền vững ngành thủy sản, mà còn vì quyền lợi và mưu sinh bền vững của ngư dân.

Các cấp, ngành, địa phương cần quyết tâm và hành động quyết liệt trong tháng cao điểm chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định.

Trà Diễm (T/h)