Báo động ô nhiễm môi trường trong chăn nuôi: Đệm lót sinh học có là giải pháp khả thi?

Đệm lót sinh học là một trong những công nghệ trong chăn nuôi theo hướng nông nghiệp sạch giúp chuồng nuôi gia súc, gia cầm hợp vệ sinh, giảm mùi hôi chuồng và các vi khuẩn gây bệnh với vốn đầu tư không quá cao...

Chăn nuôi heo trên nền đệm lót sinh học giúp giảm ô nhiễm môi trường.

Biến động chóng mặt

Năm 2022, khi so sánh giá lợn thịt hơi xuất chuồng của 3 miền thì không có sự khác biệt lớn giữa các vùng. Do khả năng cung ứng khác nhau, giữa các tỉnh có sự chênh lệnh trong khoảng 2-4 nghìn đồng/kg lợn thịt hơi. Tuy nhiên, giá thịt lợn hơi xuất chuồng biến động mạnh tại các thời điểm khác nhau trong 2 năm trở lại đây.

Cụ thể, từ tháng 01/2021 đến tháng 8/2021 giá lợn thịt hơi xuất chuồng giảm 30-35%, duy trì ở mức thấp 43-49 nghìn đồng/kg; đến tháng 11/2021 tăng nhẹ lên trên 50 nghìn đồng/kg; tháng 12/2021 giá tăng lên và dao động quanh mức 53-57 nghìn đồng/kg và duy trì đến trung tuần tháng 05/2022.

Đến cuối tháng 6/2022, giá lợn thịt hơi xuất chuồng có xu hướng tăng và người chăn nuôi bắt đầu có lợi nhuận (2,5-3,0 nghìn đồng/kg lợn hơi). Từ đầu tháng 7/2022 đến giữa tháng 9/2022, giá lợn hơi tăng mạnh lên 60-70 nghìn đồng/kg, thậm chí có nơi giá tăng lên mức 75 nghìn đồng/kg; trong khi giá thành ở mức 56-60 nghìn đồng/kg.

Từ giữa tháng 9/2022 đến nay, giá lợn hơi liên tục giảm. Hiện nay dao động 53-55 nghìn/kg, phổ biến 53 nghìn đồng/kg, thấp hơn giá thành sản xuất (58-60 nghìn/kg).

Một số nguyên nhân chính dẫn đến giá lợn giảm trong thời gian gần đây được nhận định là do nguồn cung lợn thịt tăng cao vào các tháng 9, tháng 10 và tháng 11/2022. Trong khi đó, sức mua thực phẩm không cao do tình hình thu nhập của người dân bị ảnh hưởng khi lạm phát tăng (lãi suất cho vay tăng, tỷ giá ngoại tệ tăng).

Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn phải giảm quy mô sản xuất (do chi phí nhập khẩu nguyên liệu tăng cao) buộc phải giảm lao động, sức tiêu thụ thịt lợn của các khu công nghiệp giảm.

Heo ăn chuối chín, chuối xanh gọt vỏ của Bầu Đức gây chú ý trên thị trường trong thời gian qua.

Đáng chú ý, từ giữa năm 2021 và năm 2022 có quá nhiều tập đoàn lớn lấn sân sang lĩnh vực chăn nuôi khiến tổng đàn tăng cao,nguồn cung dư thừa, các phương án xử lý chất thải chăn nuôi và bảo vệ môi trường chưa đạt chuẩn đẫn đến hệ lụy là ô nhiễm và dịch bệnh xảy ra triền miên.

Chăn nuôi ở nước ta hiện nay vẫn còn mang tính nhỏ lẻ, chiếm tỷ lệ cao, chưa đảm bảo an toàn sinh học. Các hộ chăn nuôi lợn đan xen trong các khu dân cư, đặc biệt tại một số địa phương, phương thức chăn nuôi lợn thả rông của người dân còn phổ biến làm dịch bệnh lây lan nhanh và gây khó khăn trong công tác chống dịch.

Bên cạnh đó, lợn giống mua về không có nguồn gốc rõ ràng, không có giấy chứng nhận kiểm dịch vận chuyển của cơ quan thú y. Một số hộ sử dụng trực tiếp thức ăn cho lợn từ nguồn thức ăn thừa thu gom tại các nhà hàng, bếp ăn của khu công nghiệp mà không qua xử lý nhiệt; sử dụng nước ao, hồ, kênh, mương chưa qua xử lý để tắm cho lợn, cho lợn uống.

Ngoài ra, dịch bệnh xảy ra do tái phát từ ổ dịch cũ hoặc phát sinh tại các hộ tiếp giáp, gần khu vực chăn nuôi với các hộ đã xảy ra dịch bệnh trước đó. Từ đó, dịch bệnh lây lan sang các bản, xã, phường khác trong khu vực.

Mạng lưới thú y ở cơ sở mỏng, yếu nên công tác giám sát, quản lý dịch bệnh thực hiện chưa tốt. Chính quyền một số địa phương chưa thực sự quan tâm, chưa chỉ đạo tổ chức thực hiện đầy đủ, có hiệu quả các nhiệm vụ thú y theo quy định, chưa xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm quy định về phòng, chống dịch…

Thách thức xử lý môi trường trong chăn nuôi

Ngành chăn nuôi tại Việt Nam hiện nay có xu hướng chuyển dịch từ quy mô nông hộ sang chăn nuôi tập trung và thâm canh với quy mô lớn. Cùng với xu hướng đó, ô nhiễm môi trường chăn nuôi tại các vùng nông thôn ngày càng trở nên nghiêm trọng.

Theo một số chuyên gia nông nghiệp cho rằng, nguyên nhân chính gây ô nhiễm là do chăn nuôi nhỏ lẻ, không kiểm soát được xả thải ra môi trường. Tuy nhiên, qua thực tế khảo sát ở Việt Nam, chăn nuôi quy mô trang trại và thâm canh, mặc dù có áp dụng biện pháp xử lý môi trường, nhưng vẫn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng do các nguyên nhân về công tác quản lý môi trường và áp dụng công nghệ chưa phù hợp.

Còn theo thống kê của Bộ NN-PTNT về chăn nuôi, cả nước hiện có khoảng 12 triệu hộ gia đình có hoạt động chăn nuôi và 23.500 trang trại chăn nuôi tập trung. Phổ biến ở nước ta là chăn nuôi lợn (khoảng 4 triệu hộ) và gia cầm (gần 8 triệu hộ), với tổng đàn khoảng 362 triệu con gia cầm, 29 triệu con lợn và 8 triệu con gia súc, mỗi năm khối lượng nguồn thải từ chăn nuôi ra môi trường là một con số khổng lồ – khoảng 84,5 triệu tấn/năm, trong đó, chỉ khoảng 20% được sử dụng hiệu quả (làm khí sinh học, ủ phân, nuôi trùn, cho cá ăn,…), còn lại 80% lượng chất thải chăn nuôi đã bị lãng phí và phần lớn thải ra môi trường gây ô nhiễm.

Ô nhiễm môi trường từ nguồn nước thải trong chăn nuôi đanh ở mức báo động. Ảnh minh họa: Một ống nước thải từ trại lợn của Công ty TNHH Đại Thành Lộc (Nghệ An).

Nguyên nhân chính được xác định gây ô nhiễm môi trường trong ngành chăn nuôi là do các trang trại sử dụng nhiều nước. Kết quả khảo sát cho thấy, các trang trại chăn nuôi sử dụng ít nước đều có thể dễ dàng thu gom chất thải rắn để bán làm phân bón hữu cơ. Chất thải rắn từ các trang trại nuôi gà hầu như được tiêu thụ hết cho mục đích trồng rau, hoa, cây cảnh.

Hiện nay, hình thành tự phát một hệ thống thu gom phân trâu bò khô từ ĐBSCL đến vùng Nam Trung bộ để bán cho các cơ sở chế biến phân bón hữu cơ tại Tây Nguyên phục vụ trồng cây công nghiệp như cà phê, tiêu, cao su… Chất thải rắn thu gom từ chăn nuôi lợn nái (do nuôi lợn nái không được sử dụng nhiều nước) luôn được tiêu thụ tốt.

Do vậy, có thể nói, trong chăn nuôi sử dụng ít nước, chất thải rắn từ chăn nuôi luôn có thể thu gom để bán nên không còn nhiều để thải ra môi trường. Chỉ có chăn nuôi lợn thịt hoặc chăn nuôi bò sữa quy mô công nghiệp sử dụng nhiều nước (theo các quy trình chăn nuôi thâm canh quy mô lớn) mới là nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường do chất thải lỏng từ các trang trại này không thể thu gom nên chỉ còn cách xả trực tiếp hoặc gián tiếp (thông qua các hầm khí sinh học) xuống nguồn nước.

Mặt khác, công tác quản lý môi trường chưa đáp ứng được với nhu cầu của thực tế sản xuất. Các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải chăn nuôi theo QCVN 40:2011/BTNMT trước kia và QCVN 62-MT:2016/BTNMT hiện nay đều quá cao so với khả năng thực tế ứng dụng công nghệ xử lý môi trường hiện tại, dẫn đến hầu hết các trang trại đều không thể đáp ứng yêu cầu đặt ra do chưa có công nghệ xử lý môi trường chăn nuôi hiệu quả để theo kịp các quy định về xả thải môi trường.

Do khó có thể đáp ứng quy định xả thải nên ở nhiều nơi, việc áp dụng biện pháp xử lý môi trường của các trang trại chỉ mang tính đối phó. Vẫn còn tâm lý ưu tiên phát triển kinh tế, giảm nhẹ yếu tố môi trường ở nhiều cấp chính quyền địa phương nên việc quản lý và xử lý môi trường chăn nuôi còn mang nặng tính hình thức.

Mô hình xử lý chất thải bằng hệ thống Bio Gas không thực sự hiệu quả, chất lượng nước thải đầu cuối không đạt chuẩn, hệ thống khí gas không sử dụng được hoặc có sử dụng thì rất hạn chế do vấn đề tuổi thọ thiết bị…

Giải pháp chăn nuôi trên nền đệm lót sinh học liệu có khả thi?

Xuất phát từ những phân tích ở trên, một số giải pháp để giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường của ngành chăn nuôi đã được đưa ra bàn thảo. Trong đó, việc nghiên cứu xây dựng các quy trình chăn nuôi tiết kiệm nước nhằm tăng cường khả năng thu gom chất thải rắn của các trang trại chăn nuôi để phục vụ sản xuất phân bón hữu cơ.

Đồng thời, nghiên cứu công nghệ xử lý chất thải cho các quy mô chăn nuôi khác nhau theo hướng: Công nghệ khí sinh học cải tiến cho chăn nuôi quy mô nhỏ và một số công nghệ bổ trợ khác nhằm khắc phục các hạn chế về quá tải hầm khí sinh học.

Các thiết bị giúp sử dụng hết khí ga sinh ra từ các hầm khí sinh học; Công nghệ tách chất thải rắn từ phân lỏng do chăn nuôi quy mô công nghiệp sử dụng nhiều nước tạo ra nhằm xử lý hiệu quả hơn nước thải từ các trang trại chăn nuôi.

Sử dụng máy tách phân để thu gom nguyên liệu sản xuất phân bón hữu cơ, phân bón vi sinh tại tỉnh Phú Thọ.

Một lợi thế từ ngành trồng lúa xuất khẩu gạo của Việt Nam đang đứng thứ 3 thế giới, vào khoảng 6,01 triệu tấn (tính đến tháng 10/2022) có thể tận thu phụ phẩm là vỏ trấu để làm đệm lót sinh học trong chăn nuôi gia súc, gia cầm.

Do đó, đệm lót sinh học là một trong những công nghệ trong chăn nuôi theo hướng nông nghiệp sạch giúp chuồng nuôi gia súc, gia cầm hợp vệ sinh, giảm mùi hôi chuồng và các vi khuẩn gây bệnh với vốn đầu tư không quá cao. Chăn nuôi trên nền đệm lót sinh học là một hình thức nuôi nhốt gia súc – gia cầm trên một nền đệm lót được làm bằng nguyên liệu có độ trơ cao (ít bị nước làm nhũn nát như: trấu, mùn cưa, rơm, rạ…) đem trộn với vi sinh vật để phân hủy phân.

Đệm gồm 2 lớp chính gồm chất độn chuồng (trấu, mùn cưa, gỗ, vỏ lạc, lõi ngô, bã mía) và chế phẩm sinh học. Đệm lót sinh học giúp khử mùi hôi chất thải từ phân chuồng. Đệm lót cung cấp hệ vi sinh trong chuồng giúp duy trì cân bằng hệ sinh thái có lợi cho gia súc. Ngoài ra, đệm lót sinh học còn làm giảm vi khuẩn gây bệnh dễ gây ảnh hưởng đến sức khỏe gia đình và người dân xung quanh.

Từ việc áp dụng thành công đệm lót sinh học trong chăn nuôi heo giúp giảm thiểu chi phí sản xuất, an toàn dịch bệnh, tiêu hao năng lượng và tài nguyên nước, chống ô nhiễm môi trường, có thêm sản phẩm giá trị gia tăng là phân bón hữu cơ thì đây là một bài toán lớn, một hướng đi mới cho ngành nông nghiệp sạch bền vững, có thể vượt qua những thời kỳ khủng hoảng khó khăn về tài chính.

Mô hình này có lẽ cần được phổ biến và nhân rộng để giúp cho ngành nông nghiệp Việt Nam ngày càng phát triển.

Tại thời điểm tháng 12/2022, tổng đàn lợn khoảng 26,22 triệu con (chưa bao gồm lợn con theo mẹ), tăng 11,4%; đàn gia cầm khoảng 551,6 triệu con, tăng 4,8%; đàn bò khoảng 6,65 triệu con, tăng 3,1% (riêng đàn bò sữa 335 nghìn con). Tổng sản lượng thịt hơi xuất chuồng đạt 7,05 triệu tấn (trong đó, thịt trâu: 123 nghìn tấn, tăng 1,6%; thịt bò 474 nghìn tấn, tăng 3,5%; lợn 4,425 triệu tấn, tăng 5,9%; gia cầm 2,028 triệu tấn, tăng 4,5% so với cùng kỳ năm 2021); sản lượng sữa tươi 1,277 triệu tấn, tăng 10,2%; sản lượng trứng trên 18,3 tỷ quả (tăng 4,4%); sản lượng thức ăn chăn nuôi công nghiệp quy đổi khoảng 20,0 triệu tấn, giảm 8,6%.

 

Hải Sơn