Cần cú hích về cơ chế, chính sách để phát triển nông nghiệp hữu cơ

Những năm qua, với sự nỗ lực của Chính phủ, các Bộ, ngành…, nhiều mô hình liên kết sản xuất hữu cơ đã bước đầu phát triển tốt, mang lại lợi ích kinh tế, bảo vệ môi trường và được nhân rộng tại nhiều vùng, địa phương.

Tuy nhiên, phát triển nông nghiệp hữu cơ tại Việt Nam còn gặp khó khăn, vướng mắc và chưa thực sự đem lại hiệu quả rõ rệt.  

Chính sách còn bất cập

Ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản. Ảnh: An Lãng

Ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản (Bộ NN-PTNT) cho biết, hiện nay hệ thống chính sách về phát triển nông nghiệp hữu cơ bước đầu đã được hình thành để từng bước chuyển đổi nhận thức và điều chỉnh tổ chức sản xuất. Thế nhưng trong thực tiễn, còn thiếu các cơ chế hỗ trợ đủ mạnh, thiếu các cơ chế đặc thù để hiện thực hóa chính sách nhằm khuyến khích đầu tư và phát triển sản xuất.

Người dân chưa đủ các điều kiện để tiếp cận được hệ thống chính sách này, mức hỗ trợ nhỏ so với nhu cầu và điều kiện thực; một số quy định còn chưa rõ và chưa đảm bảo tính thực tiễn, khó triển khai.

Nguồn vốn đầu tư cho phát triển nông nghiệp hữu cơ ở trung ương, địa phương và doanh nghiệp còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển. Các doanh nghiệp chưa mạnh dạn đầu tư cho sản xuất nông nghiệp hữu cơ do còn nhiều rủi ro trong sản xuất, thiên tai, dịch bệnh và thị trường; thiếu các doanh nghiệp lớn đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp hữu cơ.

Bên cạnh đó, sản xuất nông nghiệp hữu cơ còn manh mún, diện tích còn khiêm tốn và không tập trung, các khu vực sản xuất hữu cơ bước đầu đang ở dạng mô hình với diện tích nhỏ và đang trong quá trình áp dụng thử nghiệm. Đối với chăn nuôi, hiện nay chủ yếu là quy mô nông hộ có chăn nuôi hữu cơ theo phương thức truyền thống nhưng nhỏ lẻ và không ổn định. Việc quy hoạch, bố trí đất đai cho phát triển chăn nuôi trang trại tập trung còn gặp khó khăn, nhất là bố trí đất đai để thu hút đầu tư các dự án chăn nuôi hữu cơ.

Việc quy hoạch, liên kết vùng, liên kết doanh nghiệp trong nông thôn còn bất cập, tổ chức sản xuất theo chuỗi chưa triển khai được trên diện rộng nên phát triển nông nghiệp hữu cơ chưa đem lại hiệu quả rõ rệt; việc xác định và tạo lập vùng sản xuất đảm bảo các điều kiện, tiêu chuẩn tổ chức sản xuất và chứng nhận hữu cơ còn gặp khó khăn do tiêu chí khắt khe so với điều kiện của một số địa phương.

Ông Duy cho biết thêm, hiện nay chưa có quy định, hướng dẫn cụ thể về chuỗi khép kín trong sản xuất, chế biến hữu cơ nên nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn, vướng mắc. Tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất nông nghiệp hữu cơ còn ít cả về số lượng và quy mô, mức độ đầu tư.

“Sự vào cuộc của các doanh nghiệp có khả năng liên kết sản xuất, tiêu thụ còn hạn chế. Hiện nay, mới chỉ có một số ít tập đoàn, doanh nghiệp, HTX đã có những thành công nhất định trong việc đầu tư phát triển sản phẩm hữu cơ theo chuỗi liên kết với quy mô vừa và lớn, tạo dựng được thương hiệu và chỗ đứng riêng trên thị trường, tập trung nhiều ở khu vực phía Nam có vùng nguyên liệu, vùng sản xuất, chăn nuôi lớn, khu vực phía Bắc và miền Trung chủ yếu triển khai các mô hình liên kết theo chuỗi giá trị ở quy mô nhỏ như chè hữu cơ”, ông Duy bộc bạch.

Thị trường cho sản phẩm hữu cơ còn “eo hẹp”

Chia sẻ về chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ, ông Duy cho hay: Hệ thống tiêu chuẩn/quy chuẩn kỹ thuật đã được Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng và ban hành tương đối đầy đủ cho lĩnh vực trồng trọt và chăn nuôi nhưng còn thiếu đối với lĩnh vực thủy sản và vật tư đầu vào được sử dụng trong sản xuất hữu cơ, gây khó khăn cho nhà sản xuất và tổ chức đánh giá chứng nhận.

Thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ trong nước chưa phát triển, chủ yếu là sản phẩm nhập khẩu. Ảnh minh họa

Hiện nay, việc phát triển các tổ chức chứng nhận đã được quan tâm và có sự gia tăng về số lượng trong thời gian gần đây với 33 đơn vị được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động chứng nhận sản phẩm phù hợp TCVN về nông nghiệp hữu cơ cho đến tháng 9/2022 theo quy định tại Nghị định số 109/2018/NĐ-CP và 4 đơn vị được cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động theo tiêu chuẩn quốc tế theo quy định tại Nghị định 107/2016/NĐ-CP và Nghị định số 154/2018/NĐ-CP.

Trong đó, có 1 đơn vị là Trung tâm Chứng nhận phù hợp (QUACERT) được Bộ Nông lâm ngư nghiệp Nhật Bản chỉ định đánh giá chứng nhận sản phẩm nông nghiệp hữu cơ theo tiêu chuẩn JAS tại Việt Nam. Tuy nhiên, năng lực của các Tổ chức chứng nhận, đặc biệt là năng lực, kinh nghiệm của chuyên gia đánh giá còn hạn chế, chưa có nhiều chuyên gia giỏi và chuyên sâu về nông nghiệp hữu cơ.

Theo ông Duy, hoạt động chứng nhận vẫn gặp nhiều khó khăn, chưa minh bạch do có sự cạnh tranh quyết liệt giữa các tổ chức chứng nhận (khách hàng, chi phí, chuyên gia giỏi); cơ sở hạ tầng kỹ thuật, máy móc thiết bị và công nghệ còn thiếu và hạn chế; thủ tục và quy trình cấp giấy chứng nhận còn nhiều bất cập, phức tạp, tốn chi phí và chưa thống nhất trong các quy định đã ban hành, chưa thực sự bám sát thực tiễn; các vấn đề liên quan đến cơ chế thừa nhận, công nhận quốc tế chưa được quan tâm.

Việc quản lý hoạt động chứng nhận và các tổ chức chứng nhận của cơ quan chức năng hiện nay gặp nhiều khó khăn do các tổ chức chứng nhận chưa nắm bắt đầy đủ quy định về cơ quan được giao trách nhiệm quản lý hoạt động của tổ chức chứng nhận được thừa nhận tại Việt Nam, cũng như thực hiện các báo cáo theo quy định.

Ông Duy đánh giá, thị trường tiêu thụ sản phẩm hữu cơ trong nước chưa phát triển, chủ yếu là sản phẩm nhập khẩu, tiêu thụ tập trung tại các kênh phân phối hiện đại và phục vụ thị phần nhỏ khách hàng trung và cao cấp. 

Giá thành sản phẩm hữu cơ còn cao do phải trải qua nhiều khâu trung gian khi đến tay người tiêu dùng, do đó chưa thu hút được sự quan tâm, chấp nhận của người tiêu dùng trong nước.

Ngoài ra, chưa có cơ chế quản lý xử phạt về ghi nhãn sản phẩm nông nghiệp hữu cơ. Do đó việc ghi nhãn sản phẩm là “hữu cơ” chưa được kiểm soát, dẫn đến sự cạnh tranh không lành mạnh, mất lòng tin của người tiêu dùng và thị trường.

Công tác quản lý thị trường đối với sản phẩm hữu cơ và vật tư nông nghiệp phục vụ sản xuất hữu cơ có nhiều bất cập (thiếu kinh phí kiểm tra, kiểm nghiệm, thiếu nhân lực, thẩm quyền không đầy đủ để kiểm tra, xử lý...).

Bên cạnh đó, sản phẩm hữu cơ được chứng nhận theo TCVN của Việt Nam chưa thực sự có uy tín và được chấp nhận trên thị trường thế giới, đặc biệt đối với hàng xuất khẩu vì chưa có cơ chế thừa nhận tương đương, chưa xây dựng được thương hiệu đủ mạnh. Công tác xúc tiến thương mại, quảng bá, giới thiệu sản phẩm hữu cơ chưa được đầu tư thực hiện rộng rãi, duy trì thường xuyên với quy mô lớn.

Mai Chiến