Giải cứu thanh long qua góc nhìn của doanh nghiệp

Trung Quốc vẫn là thị quan trọng đối với Việt Nam. Đất nước tỉ dân này được ví như 'thỏi nam châm' hút doanh nghiệp toàn thế giới. Do đó, chúng ta cần duy trì ổn định toàn chuỗi cung ứng, sản xuất.

Sản lượng thanh long tăng nhanh

Từ đầu tháng 12/2021, nhiều nông sản ùn tắc tại cửa khẩu, lối mở dọc biên giới Việt Nam - Trung Quốc. Tình trạng này dự kiến còn tiếp diễn, nhất là khi một số nông sản như thanh long, mít, xoài... sắp vào vụ thu hoạch, với sản lượng hàng trăm nghìn tấn. Riêng thanh long, sản lượng 3 tháng đầu năm 2022 ước khoảng 300.000 tấn, trong đó 80% dự kiến tiêu thụ tại Trung Quốc.

Sản lượng thanh long tăng nhanh theo từng năm

Theo ông Mai Xuân Thìn, Giám đốc Công ty TNHH Sản xuất Thương mại Dịch vụ Rồng Đỏ, nguyên nhân sâu xa xuất phát từ quy mô diện tích trồng phát triển quá nhanh, trong khi chất lượng nông sản, năng lực chế biến, bảo quản chưa theo kịp.

“Những năm trước, ngành nông nghiệp chạy theo sản lượng. Có cảm giác, nông sản chúng ta đang chạy theo sức tiêu thụ của Trung Quốc, bởi chỉ thị tường 1,4 tỷ dân, cộng thêm vị trí liền kề mới đủ sức tiêu thụ được lượng quả lớn như vậy”, ông Thìn nói.

Theo Cục Trồng trọt, năm 2000, tổng diện tích trồng thanh long cả nước khoảng 5.500 ha. Mỗi năm, Việt Nam trồng mới vài nghìn hecta và hiện nâng con số này lên khoảng 60.000 ha, với sản lượng hơn 1,4 triệu tấn/năm. Ba tỉnh trồng nhiều nhất là Bình Thuận (34.000 ha), Long An (12.000 ha) và Tiền Giang (10.000 ha). Tổng sản lượng ba tỉnh chiếm hơn 80% cả nước.

Như vậy, sau khoảng 20 năm, sản lượng thanh long tăng khoảng hơn 10 lần, nhưng dân số trong nước chỉ tăng 25% cùng kỳ. Năng lực nội tiêu rõ ràng chỉ chiếm một phần nhỏ trong quá trình phát triển.

Câu chuyện thanh long không phải cá biệt, bởi Việt Nam có nhiều loại nông sản đứng trong tốp 5 về nguồn cung trên thế giới. Khi nhu cầu ít biến đổi, việc tăng mạnh lượng cung không những khiến nông sản khó tìm thị trường tiêu thụ, mà còn đẩy giá trị đi xuống. Câu chuyện “được mùa mất giá”, vì thế càng dễ xảy ra.

Thanh long là nông sản thế mạnh của Việt Nam, nhưng vào thời điểm hiện tại, chúng ta gặp sự cạnh tranh quyết liệt từ chính Trung Quốc. Diện tích trồng loại quả này ở đất nước tỷ dân đã lên gần 40.000 ha, và tập trung chủ yếu tại các tỉnh phía Nam như Quảng Tây, Quảng Đông, Quý Châu, Hải Nam, Vân Nam, Phúc Kiến.

“Thỏi nam châm” hút doanh nghiệp

Ông Thìn cho rằng, Trung Quốc là một thị trường quan trọng, là "thỏi nam châm" hút doanh nghiệp trên toàn thế giới, không chỉ riêng Việt Nam. Vấn đề ông đặt ra, là làm thế nào để duy trì ổn định cho toàn chuỗi cung ứng, tránh những cú sốc như đợt tắc biên vừa rồi.

Từ kinh nghiệm bản thân, Giám đốc Công ty Rồng Đỏ nhấn mạnh, rằng các cơ quan quản lý cũng như doanh nghiệp cần liên kết, chứng tỏ năng lực trong việc kiểm soát dịch bệnh, khi Trung Quốc duy trì chính sách "Zero Covid".

"Bên cạnh công tác kiểm dịch thực vật, đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm, chúng ta cần sớm kích hoạt gấp những biện pháp kiểm soát mối nguy sinh học, cụ thể là Covid-19.

Các bên liên quan cần tuyên truyền, nâng cao nhận thức trong việc thực hiện nguyên tắc 5K, sử dụng găng tay khi chế biến, đồng thời xét nghiệm lực lượng lao động thường xuyên. Đây là cách để Việt Nam thể hiện thiện chí trong việc kiểm soát mối nguy sinh học, vốn được Trung Quốc rất quan tâm thời gian qua", ông Thìn chia sẻ.

Song song với kiểm soát dịch bệnh, ông Thìn kiến nghị Bộ, ban, ngành phối hợp với các đơn vị vận tải trong và ngoài nước nghiên cứu, phát triển hệ thống tàu chuyên chở hàng lạnh. Đây là cách vận chuyển không cần containter và sẽ tạo ra những kho lạnh di động trên biển, vừa phục vụ xuất khẩu, vừa có thể sử dụng để phục vụ cho việc khai thác hải sản xa bờ.

"Giải pháp lâu dài là phát triển đội tàu đông lạnh nội địa. Còn trước mắt, một vài công ty xuất khẩu có thể làm việc chủ động với các hãng tàu quốc tế, nhằm giải quyết vấn đề thiếu containter rỗng. Với những tàu vài nghìn tấn, doanh nghiệp có thể đưa vào sâu trong vùng nguyên liệu, giúp giảm bớt chi phí logistics", ông Thìn nói tiếp.

Ông Thìn cho biết thêm, không thể vì tình trạng ùn tắc nông sản dịp sát Tết nguyên đán mà chúng ta lại bỏ quên việc nâng cao năng lực để nước bạn "mở rộng cửa" với nông sản Việt.

Theo ông, Bộ NN-PTNT, Bộ Công Thương, Tổng cục Hải quan và một số đơn vị khác cần sớm tạo cơ chế để phía Trung Quốc hoặc một bên thứ ba độc lập đến kiểm tra thực địa. Trên tinh thần làm nghiêm túc trong mọi khâu, ông Thìn tin Việt Nam sẽ giải quyết được bài toán cung - cầu thị trường.

Về giải pháp dài hạn cho thanh long, ông Mai Xuân Thìn đặt ra bài toán tái cơ cấu giống cho loại quả có sản lượng hơn 1,4 triệu tấn này. Hiện Việt Nam có ba giống thanh long là: thanh long vỏ đỏ ruột trắng, vỏ đỏ ruột đỏ, và vỏ vàng ruột trắng. Trong đó, hai loại đầu trồng là chủ yếu, với tỷ lệ khoảng 80-20.

Trong sản xuất thực tế, chi phí cũng như quy trình canh tác thanh long ruột đỏ mất nhiều hơn. Tuy nhiên, sản phẩm này lại có thể chế biến sâu làm cocktail, thức uống. Hiện nay nhiều doanh nghiệp sẵn sàng mua trữ đông thanh long ruột đỏ với giá từ 5.000 - 7.000 đ/kg, thay vì 500-1.000 đ/kg như thanh long ruột trắng, theo ông Thìn.

Để có thể nâng tỷ lệ trồng thanh long ruột đỏ, vị giám đốc này nhận định cần thời gian khoảng 2 năm. Đây là giống được nghiên cứu và lai tạo bởi Viện Cây ăn quả Miền Nam và được trồng rộng rãi ở nhiều vựa thanh long lớn.

Mai Chiến (t/h)